بلوغ

سن رسیدن به بلوغ متفاوت است؛ بلوغ می‌تواند بین ۱۰ تا ۱۹ سالگی اتفاق افتد، ولی متوسط سن بلوغ در دختران از ۸ تا ۱۲ سالگی است و پسران یك یا دو سال بعد از آن به سن بلوغ می‌رسند.

در طول زندگی یك فرد، وقایعی، رخ می‌دهند كه از اهمیت خاصی برخوردارند و به‌عنوان نقاط عطفی در زندگی از آنها یاد می‌شود. یكی از این وقایع بلوغ است.
بلوغ در لغت به معنی رسیدگی و پختگی است كه در ابعاد جسمانی، روانی، عاطفی، معنوی و اجتماعی در سنین نوجوانی پی ریزی می‌شود. بلوغ دوره بحرانی انتقال از مرحله كودكی به بزرگسالی و زمان كسب قدرت باروری است. نوجوان تغییراتی در جسم و روح خود احساس می‌كند، سوالاتی برای او مطرح می‌شود و دچار اضطراب می‌شود.
با اینكه نوجوانی در فرهنگ ها اغلب با جشن و شادی همراه است ولی نوجوانان برداشت خوبی از بلوغ و بزرگ شدن ندارند. بلوغ دوران رشد سریع است كه یك تا دو سال قبل از اینكه پسر یا دختر به بلوغ جنسی برسند شروع می شود و شش ماه تا یك سال بعد از آن هم ادامه می‌یابد، بنابراین دوره كامل این مرحله رشد سریع حدوداً سه سال طول می كشد. تغییرات ناگهانی و سریعی كه هنگام بلوغ اتفاق می افتد موجب سراسیمه شدن،‌ دستپاچگی و نگرانی نوجوانان می شود و در خیلی از موارد به بروز رفتارهای ناهنجار و غیرمطلوب در آنان می‌انجامد.
بلوغ یك مرحله بحرانی است كه درگذر از این دوره، زیربنای زندگی بزرگسالی فرد پی‌ریزی می‌شود و ممكن است بسیاری از مشكلات روانی، بیماری‌های عفونی، ازدواج‌های ناموفق، حاملگی‌های زودرس و مخاطره‌آمیز، صدمات و مرگ‌ومیر مادر و كودك و در نهایت مشكلات عدیده جسمی و روحی ریشه در این دوران داشته باشند.‌‌

● سن بلوغ
سن رسیدن به بلوغ متفاوت است؛ بلوغ می‌تواند بین ۱۰ تا ۱۹ سالگی اتفاق افتد، ولی متوسط سن بلوغ در دختران از ۸ تا ۱۲ سالگی است و پسران یك یا دو سال بعد از آن به سن بلوغ می‌رسند. بلوغ معمولاً به سه مرحله تقسیم می‌شود.
▪ بلوغ جسمی: از ۱۰ تا ۱۲ سالگی بلوغ جسمی آغاز می شود.
▪ بلوغ روانی: تقریباً ۲ تا ۴ سال بعداز بلوغ جسمی بلوغ روانی به‌وجود می آید.
▪ بلوغ اجتماعی: دو سال بعداز بلوغ روانی بلوغ اجتماعی ایجاد می‌شود.


● عوامل موثر بر بلوغ
اگر چه وراثت مهمترین عامل است، وضعیت تغذیه، سلامت كلی، محل جغرافیایی، در معرض نور بودن و وضعیت روانی نیز از جمله مسائلی هستند كه در چگونگی آغاز بلوغ موثرند. بلوغ در دختران چاق نسبتا زودتر و در دختران دچار سوء تغذیه شدید دیرتر آغاز می‌شود.
سكونت در روستا ها و مناطق نزدیك به استوا و ارتفاعات كم، بلوغ را تسریع می‌كند و دختران ساكن مناطق دور از استوا و ارتفاعات، بلوغ را دیرتر تجربه می‌كنند. در مجموع، نسبت به چند دهه قبل سن بلوغ قدری كاهش یافته است كه تصور می‌شود به دلیل بهبود وضعیت تغذیه و شرایط زندگی سالم تر باشد. گاهی بلوغ در دختران خیلی چاق یا مبتلا به دیابت یا دختران ورزشكار دیرتر اتفاق می‌افتد.

● چرا بلوغ اتفاق می افتد؟
این هورمون ها از غده ای به نام هیپوفیز كه در قاعده مغز قرار دارد و نیز از غدد جنسی (بیضه‌ها در پسران و تخمدان‌ها در دختران) ترشح می‌شوند و با تاثیرگذاری بر سایر غدد و اثر متقابل بر یكدیگر سبب رشد و تكامل غدد جنسی و سایر اعضای تناسلی و بروز صفات ثانویه جنسی می‌شوند.

● تغییرات جسمی در بلوغ
هنگام رشد سریع و ناگهانی دوران بلوغ، از نظر جسمانی تغییراتی در نوجوانان به وجود می آید كه اغلب موجب اضطراب، دست‌پاچگی و نگرانی آنها می‌شود و اگر از اتفاقاتی كه برای آنها پیش می‌آید اطلاع و آگاهی نداشته باشند چه بسا این دل‌نگرانی‌ها ادامه پیدا كند.

▪ تغییر در اندازه بدن: شامل افزایش وزن و طول قد است. افزایش سریع قد در مراحل اولیه بلوغ اتفاق می‌افتد و حداكثر این افزایش در پسران در ۱۴ سالگی است. بیشترین افزایش طول قد دو سال بعد از بلوغ است و بعد از آن سرعت رشد كاهش پیدا می كند و این كاهش تا سن ۲۰ و ۲۱ سالگی ادامه می یابد.
به علت دوره طولانی رشد، قد پسران معمولاً‌ بلندتر از دختران است. افزایش وزن در هنگام بلوغ فقط مربوط به افزایش چربی نیست، بلكه به رشد و تكامل استخوان و عضله نیز مربوط می‌شود. به همین دلیل با وجود اینكه پسران و دختران در دوران بلوغ به سرعت افزایش وزن پیدا می‌كنند، باریك و لاغر و استخوانی به نظر می رسند. در پسران حداكثر افزایش وزن غالباً یك یا دو سال دیرتر از دختران پیش می‌آید و بیشترین میزانآن در ۱۶ سالگی است و بعد از آن افزایش وزن كمتر است.
البته چاق شدن پسران و دختران در دوران بلوغ هم غیرمعمول نیست. نزدیك شروع بلوغ در سنین ۱۰ تا ۱۲ سالگی معمولاً در ناحیه شكم، ران‌ها، گردن و گونه چربی جمع می شود ولی بعد از كامل شدن بلوغ و زمانی كه رشد سریع قد شروع می‌شود این چربی‌ها به تدریج كمتر می‌شوند.

▪ تغییر در اندام‌های بدن: بعضی از نقاط بدن كه در سال‌های اولیه زندگی به تناسب خیلی كوچك هستند در زمان بلوغ بزرگ می شوند؛ این حالت به‌خصوص در بینی، پاها و دست‌ها بیشتر مشاهده می‌شود.
در كودكان بزرگتر، در مقابل تنه باریك و بلند، شانه‌ها پهن و كمر هم عریض می‌شود. ساق‌ها به تناسب بیشتر از تنه رشد می‌كنند و فرد ابتدا بلند به نظر می‌رسد. به تدریج وقتی تنه كشیده و رشد كمر متوقف شد، بدن اندازه و نسبت فرد بالغ را پیدا می كند.
درست قبل از بلوغ،‌ رشد ساق‌ها متناسب با رشد تنه نیست و این حالت تا ۱۵ سالگی ادامه می یابد. در كودكانی كه بلوغ دیررس دارند رشد ساق‌ها برای مدت طولانی ادامه دارد ودر نتیجه این كودكان ساق‌های بلندتری نسبت به همسالان خود دارند. خیلی از تغییرات یاد شده در بالا در بازوها هم اتفاق می‌افتد و كودكانی كه بلوغ دیررس دارند بازوهای بلندتری دارند. این تغییرات باعث می‌شود یك نوجوان در ابتدای دوران رشد ظاهر متناسبی نداشته باشد.
هورمون‌ها باعث بروز بلوغ می شوند. از حدود ۵ سال قبل از بلوغ جنسی، میزان كمی از هورمون‌های جنسی تولید و ترشح می شوند، كه این میزان به تدریج در دوران بلوغ افزایش می‌یابد و سبب تكامل ساختمانی دستگاه تناسلی و عمل غدد جنسی می شود .

▪ رشد و تكامل صفات اولیه جنسی: صفات اولیه جنسی مربوط به فعالیت بیضه‌ها وتخمدان‌ها و آلت تناسلی است. بیضه‌ها غدد جنسی مردانه و عضو اصلی تولید مثل مرد هستند. این غدد اسپرم و هورمون تستوسترون تولید می‌كنند و تولید اسپرم در تمام طول حیات مرد ادامه دارد. بیضه‌ها در ۱۴ سالگی فقط ۱۰ درصد رشد دارند و بعد ازیك یا دو سال سرعت رشد آنها افزایش می‌یابد و سپس كند می شود، به طوری كه در ۲۰ تا ۲۱ سالگی این رشد كامل می‌شود.
اولین انزال كه یكی از معیارهای بلوغ است معمولاً هنگام خواب پیش می‌آید اگر درباره آن چیزی به نوجوان گفته نشده باشد دچار نگرانی و اضطراب خواهد شد، ولی باید بداند كه این یكی از مراحل رشد و تكامل است كه از سلامت وجود او خبر می‌دهد و نباید باعث نگرانی شود.

▪ رشد و تكامل صفات ثانویه جنسی: ظاهر پسران و دختران در مراحل رشد و تكامل دوران بلوغ به‌طور فزاینده با هم تفاوت پیدا می‌كند. این تغییر كه معلول رشد تدریجی صفات ثانویه جنسی است آنها را از هم متمایز می‌سازد. چون صفات مورد نظر مستقیماً ارتباطی با توالد و تناسل ندارند به آنها ثانویه گفته می‌شود. تا وقتی ظاهر پسر و دختر كودكانه است كششی نسبت به هم ندارند ولی وقتی صفات ثانویه جنسی نمایان شد این كشش پیدا می‌شود.
از دیگر اتفاقات دوران بلوغ رویش موهای زهار (شرمگاه) است. شروع رویش موها از ابتدای بلوغ تا ۱۵ سالگی است. ابتدا این موها كم، نازك و ظریف‌اند و به‌تدریج تیره‌رنگ، زبر و مختصری پیچ‌دار می‌شوند.
پس از تكمیل رشد موهای زهار رویش موی صورت ، زیربغل شروع می‌شود. بعضی افرد پرموتر از دیگران هستند و در بعضی ممكن است موهای روی قفسه سینه رشد نكند. پوست زبر و رنگ آن خاكستری می‌شود و منفذ پوست بازتر و وسیع تر می‌شود.
در همین زمان غدد چربی در پوست بزرگ و فعال می شوند و در اثر افزایش فعالیت غدد چربی ممكن است جوش‌هایی روی صورت و پوست بدن ظاهر شوند كه به آنها آكنه می گویند و محل شایع آنها صورت است. این جو‌ش‌ها نباید دستكاری شوند زیرا در اثر دستكاری حالت چركی پیدا می كنند و احتمال آنكه جایشان به صورت فرورفتگی در صورت باقی بماند بیشتر می شود. اگر این جوش‌ها زیاد شدند و ایجاد ناراحتی كردند بهتر است با مشورت والدین به پزشك مراجعه شود و از خوردن شیرینی وغذاهای چرب و پرادویه حتی المقدور خودداری شود . در ضمن غدد عرق زیربغل شروع به فعالیت می‌كند و عرق كردن در مراحل پیشرفت بلوغ افزایش می یابد. این فعالیت‌های غدد چربی وعرق ممكن است سبب تولید بوی خاصی شود كه كمی ناراحت كننده است.
تغییر صدا در پسران ناشی از رشد طناب‌های صوتی است. صدا ابتدا خشن و كمی ناهنجار و شاید دورگه است. بعد بم می‌شود، ولی به تدریج آهنگ صدا مطلوب‌تر خواهد شد.
برآمدگی پستان در دختران اولین نشانه بلوغ در آنها است اما گاهی برآمدگی‌های مختصری اطراف نوك پستان مردان بین ۱۲ تا ۱۴ سالگی نیز ظاهر می شود. دختران معمولاً اوایل دوران بلوغ دچار جهش رشدی می شوند و قاعدگی‌ ‌هم معمولاً بین سنین ۱۱ ‌تا۱۴ سالگی اتفاق می‌افتد.